İqlim dəyişikliyi nədir?

İqlim dəyişikliyi Yer kürəsində orta temperaturlar və hava şəraitinin uzunmüddətli dəyişməsidir.

Qlobal temperatur insan fəaliyyəti sayəsində artır, onların nəticələri arasında daha sürətli istilik dalğaları və dəniz səviyyəsinin artımı var. İqlim dəyişmələri sahəsində beynəlxalq ekspertlərin qiymətləndirmələrinə görə, yaxın onilliklərdə çox güman ki, vəziyyət pisləşsin, lakin təcili hərəkətlər iqlim dəyişmələrinin ən pis nəticələrini məhdudlaşdıra bilər.

Antropogen amili iqlim dəyişmələrinə təsir edirmi?

İqlim Yer kürəsi tarixi boyunca dəyişib. Lakin təbii səbəblər ötən yüzilliyin xüsusilə sürətli istilənməsini şərtləndirmir. Bu yaxınlarda baş vermis iqlim dəyişmələrinə antropogen amil səbəb olub, bu da əsasən qazıntı yanacağının – kömür, neft və qazın evlərdə, zavodlarda və nəqliyyatda geniş istifadə edilməsinə görə baş verir. Qazıntı yanacağı yanan zaman istixana qazlarını - əsasən karbon qazını (CO2) atmosferə buraxır. Bu, Yer səthinə yaxın atmosferdə artıq enerjini saxlayaraq, planetin istiləşməsinə səbəb olur.

Sənaye inqilabının əvvəlindən bəri insanlar böyük miqdarda qazıntı yanacağı yandırmağa başladılar, CO2-nin atmosferdə miqdarı təxminən 50 faiz artdı.

İqlim dəyişmələrinin bu günə olan nəticələri hansılardır?

Qlobal orta temperaturun Selsi üzrə 1,1 dərəcə artması o qədər də böyük bir nailiyyət kimi görünməyə bilər. Lakin bu, ətraf mühitə böyük təsir göstərib, o cümlədən, istilik dalğaları və leysanlar kimi daha tez-tez və intensiv ekstremal hava şəraiti, dəniz səviyyəsinin yüksəlməsinə kömək edən buzlaqların və buz təbəqələrinin sürətlə əriməsi, Arktikada dəniz buzu sahəsinin kəskin azalması, okeanın istiləşməsinə səbəb olub.

İqlim dəyişdikcə insanların həyatı da dəyişir.

Məsələn, Şərqi Afrikanın bəzi rayonları bu yaxınlarda son 40 ilin ən güclü quraqlığını yaşayıb, nəticədə 20 milyondan çox insan şiddətli aclıq təhlükəsi ilə üz-üzə qalıb. 2022-ci ildə Avropada istilik dalğaları ölüm hallarının anormal artmasına səbəb olub.

Gələcək iqlim dəyişmələri dünyaya necə təsir edəcək?

Temperatur artdıqca, iqlim dəyişmələrinin təsiri daha da pisləşir. İqlim Dəyişmələri üzrə Hökumətlərarası Ekspertlər Qrupunun (İDHEQ) məlumatına görə, uzunmüddətli temperatur artımını Selsi üzrə 1,5 dərəcəyə qədər məhdudlaşdırmaq çox vacibdir.

Elm tam əmin deyil, lakin Selsi üzrə 1,5 dərəcəlik istiləşmə ilə müqayisədə 2 dərəcəlik qlobal istiləşmənin nəticələri aşağıdakıları ehtiva edə bilər. Dəniz səviyyəsinin qalxması 1,5 dərəcə ilə müqayisədə 0,1 metr artacaq ki, bu da əlavə 10 milyon insanı risk altında qoyacaq. Mərcan qayalarının 99 faizindən çoxu 1,5 dərəcə Selsi istiləşmə ilə 70-90 faiz ilə müqayisədə yox olacaq. İki dəfə bir çox bitkilər və onurğalılar ərazilərinin yarısından çoxunda uyğun olmayan iqlim şəraitinin təsirinə məruz qalacaqlar. 2050-ci ilə qədər 1,5 dərəcə istiləşmə ilə müqayisədə bir neçə yüz milyon daha çox insan iqlim risklərinə və yoxsulluğa məruz qala bilər.

Hökumətlər iqlim dəyişmələri ilə bağlı nə edir?

2015-ci ildə Parisdə imzalanan Sazişdə 200-ə yaxın ölkə qlobal istiləşməni Selsi üzrə 1,5 dərəcə səviyyəsində saxlamağa çalışacaqlarını öhdəsinə götürüb.

Bu məqsədə nail olmaq üçün 2050-ci ilə qədər sıfır CO2 emissiyasına nail olmaq lazımdır. Xalis sıfır səviyyə istixana qazları emissiyalarının mümkün qədər azaldılması və atmosferdən istənilən qalan emissiyaların aradan qaldırılması deməkdir.

Əksər ölkələr xalis sıfır hədəflərə nail olmağı düşünürlər. Bununla belə, istixana qazlarının səviyyəsi hələ də sürətlə yüksəlir və dünyanın 1,5 dərəcədən yuxarı istiləşməsi "ehtimal olunur", deyə İDHEQ bildirir.

İnsanlar nə edə bilər?

Böyük dəyişikliklər hökumətlərdən və biznes dairələrindən irəli gəlməlidir, lakin fərdlərdən olan kiçik dəyişikliklər kömək edə bilər: daha az uçmaq; daha az enerji sərf etmək; ev izolyasiyasını və enerji səmərəliliyini artırmaq; elektrik avtomobillərinə keçmək və ya avtomobilsiz yaşamaq; qaz mərkəzi isitmə sistemini istilik nasosları kimi elektrik sistemləri ilə əvəz etmək; daha az qırmızı ət yemək. (AZƏRTAC)