"Ağıllı” telefonların "kölələri”
"Səhər yuxudan oyanan kimi gözüm
telefonu axtarır. Elə bil gecə də onun fikriylə yatıram. Bəzən elə olur
ki, yatandan sonra yadıma düşür, durub "zaryadkaya” taxıram. Gün ərzində
əlimdən düşmür, həmişə əlimdə gəzdirirəm, elə bil onsuz həyat yoxdur.
Əslində elə çox adamla da danışmıram, mənə çox zəng də gəlmir, amma
telefonsuz da mümkün deyil. Facebook-a baxıram, özümün də orda o qədər
çox dostum yoxdur, amma səhifələrə baxıram, başqalarının yazdığını
oxuyuram, günü orda keçir. Əslində boş zamanımı "öldürdüyümü” düşünürəm,
amma işdə də, yəni boş zamanım olmayanda da gözümü telefondan ayıra
bilmirəm. Yəqin bu da belə xəstəlikdir”. Bunu "Cümhuriyət” qəzetinə 36
yaşlı Aynur Əzizova deyir. Onun sözlərinə görə, ailənin digər üzvlərinin
də vəziyyəti eynidir.
Yaşlılar da telefona aludə olur
Telefon təkcə ünsiyyət vasitəsi olmaqdan
çıxıb həm də həyatın və əyləncənin bir hissəsinə çevrildiyinə görə
araşdırmalara mövzu olub. Ofis və ya evlərdə əlaqə vasitəsi kimi
istifadəsi az qala arxa plana keçir və yerini əyləncə tutur. Amerikanın
"Accenture” şirkətinin apardığı tədqiqatın maraqlı nəticələri də bunu
ortaya çıxarıb. Araşdırmada İkinci Dünya Müharibəsindən sonra dünyaya
gələn və yaşı 45-dən yuxarı olan şəxslər "Baby boomers” adlandırılıb.
Nəticələr göstərib ki, bu qrup artıq sürətlə 1978-1995-ci illərdə
dünyaya gələn nəslin vərdişini götürür. Artıq onlar da əvvəllər uzaq
olduqları telefon əyləncə xidmətlərindən istifadəyə başlayıb. Doğrudur,
hələlik gənc nəsil kimi bütün həyatını telefonsuz təsəvvür etməmək hissi
onlara yaddır, ancaq bununla belə bu nəslin nümayəndələri üçün də
telefon sadəcə ünsiyyət vasitəsi olmaqdan çıxıb. "Accenture”un sorğusu
göstərib ki, rəyi soruşulanların 79 faizi telefondan təkcə danışmaq üçün
yox, həm də elektron poçt ünvanlarına baxmaq, mesajlar göndərmək üçün
istifadə edir.
Texnologiya zəhərlənməsi...
Telefon asılılığı həm gəncləşir, həm də
yaşlanır. Təkcə orta nəslin nümayəndələri yox, həm də uşaqlar və qocalar
da telefon asılılığına yoluxub. Xarici ölkələrdə mütəxəssislər bu
vərdişi "texnologiya zəhərlənməsi” kimi xarakterizə edir. Britaniya və
ABŞ-dakı psixiatrlarla sosioloqlar bunu "no mobile phobia" və ya
"nomofobi" adlandırırlar. Bütün yaş qruplarından olan şəxslər
texnologiyadan asılı vəziyyətə düşməklə ondan yaxa qurtarmağa çalışmır
və ya buna müvəffəq olmur. "Ağıllı” telefonların sürətlə yayılması və
qiymətlərin getdikcə aşağı düşməsi texnologiyadan "zəhərlənənlərin”
sayını artırır. Sosial şəbəkələrdən telefonda istifadə bir zamanların
məşhur deyimi olan kompüter asılılığını arxa plana keçirib. Artıq
kompüterlər sadəcə iş avadanlığı kimi istifadəyə qayıdır. Əvvəllər daha
populyar olan digər funksiyalarını isə telefona ötürüb. Artıq telefonda
həm danışa, həm sosial şəbəkələrdəki hesablarınıza nəzarət edə, həm film
izləyə, həm mesajlaşa bilərsiniz.
"Hardayam” sualındanşüuraltı erroziyaya
"Nomofobi" termini ilk dəfə 2008-ci ildə
işlənib. Böyük Britaniyada 1000 telefon istifadəçisi arasında
keçirilmiş sorğunun nəticələri problemi ortaya qoydu. Respondentlərin 66
faizi bildirib ki, mobil telefonlarını itirəndə və ya telefon əllərinin
altında olmayanda özlərini çox narahat, hətta depressiyada hiss
edirlər. 18-24 yaşlılar arasında bu göstərici 76 faiz təşkil edib.
"SecurEnvoy" şirkətinin apardığı sorğuda iştirak edənlərin 40 faizi isə
bildirib ki, iki mobil telefonları var. Texnologiya üzrə eksperti Demien
Douaninin sözlərinə görə, smartfonların satışı artdıqca, "nomofobiya"ya
tutulanların da sayı artır. Çünki hər kəsin mobil xidmətlərdən
yararlanmaq imkanı olur: "Hardayam", "Dostlarım haradadır?", "Sosial
şəbəkələrdə statuslarda nə yazılıb?" kimi suallar gənclərin şüuülarında
erroziya açır".
Telefonun köləsinə çevrilirik
Vəziyyət o qədər narahatlıq yaradıb ki
, "Beynəlxalq mobil telefonsuz gün" aksiyası keçirilir. Aksiyanın
təşkilatçısı Fil Marso bildirib ki, mqəsəd insanlaır heç olmasa bir gün
köləlikdən azad etməkdir. Söhbət insanlaır smartfonların köləliyindəna
zad etməkdən gedir: "Bəzi adamların bütün həyat telefonla bağlıdır.
Belələri mobil telefonu itirərsə, yaxud həmin adamın mobil telefonu
xarab olarsa, az qala fəlakət yaşayır”.
Məktəbli qızlar 15 saatəllərində telefonla gəzir
Bəzi araşdırmalar xüsusən, ciddi
texnoloji yeniliklərə imza atmayan ölkələrdə telefon asılılığının
sürətlə yayıldığını göstərir. Ancaq daha bir narahatlıq meydana çıxıb.
İndi həm də həmin texnologiyanın vətəni hesab edilən ölkələr də öz
ixtiralarının qurbanına çevrilir. Məsələn, yaponlarda da ciddi telefon
asılılığı yaranıb. Bu ölkədə aparılan araşdırmalar göstərib ki,
"telefon xəstəliyinə” qadınlar kişilərdən daha çox "yoluxub”. Yapon
qızlar günə telefonla başlayır və günü telefonla başa vururlar. Yapon
qadınlar günün 7 saatını telefondan ayrılmırlar. Kişilərdə isə bu rəqəm 4
saatdır. Məktəbli qızlarla bağlı vəziyyət daha pisdir. 24 saatın düz 15
saatını əllərində telefon gəzirlər.
Beyin yüklənir vəailəni arxa plana atır
"Telefon köləliyi”, "texnologiya
zəhərlənməsi”ndən yaxa qurarmaq o qədər də asan deyil. Psixoloqlar
telefona bağlılığın artıq zərərli vərdiş kimi qeydə alınması təklifilə
çıxış edirlər. Əgər narkotik vasitələrdən, yaxud spirtli içkidən
asılılıq varsa, onsuz yaşaya bilmədiyimiz telefondan asılılıq niyə
olmasın? Mütəxəssislər belə hesab edir ki, cəmiyyətdə qarşılıqlı
münasibətlərin, canlı təmasların azalması telefon kölələrinin sayını
artırır. Bir zamanlar təlim-tərbiyə vasitəsi hesab edilən
radio-televiziya proqramlarını, bədii-əyləncəli verilişləri, yaxud
filmləri də telefon marağı üstələyir. Televizor qarşısında belə əlində
telefon tutaraq otururuq ki, bu da ikincinin birincidən daha əhəmiyyətli
olduğunu göstərir. Telefonun müsbət cəhətlərini, "uzağı yaxın etmək”
kimi xüsusiyyətlərini düzgün qiymətləndirən mütəxəssislər mənfi
cəhətlərin müsbətləri getdikcə üstələdiyi qənaətindədir.
İlk növbədə ona görə ki, telefondan daha
çox istifadə müxtəlif göz xəstəlikləri yaradır, görmə qabiliyyətini
azaldır, beynin yorulmasına gətirib çıxarır. Beyin çox yüklənir və
zehni yorğunluq fiziki yorğunluqdan daha təhlükəli olduğundan insan
hətta ən yaxın adamlarına belə diqqət ayıra bilmir. Bu isə ailədaxili
narazılıqlara gətirib çıxarır, digər tərəfdən uşaqların tərbiyəsində
problemlər yaranır. Telefonda sosial şəbəkələrdən istifadə isə tamam
başqa bağlılıq yaradır. Bütün günü gözü telefonun ekranında olan
insanlar üçün gələn hər mesaj səsi sevinc olur. Bu isə insanı real
həyatdan, həmin həyatdakı məşğuliyyətlərindən ayırmaq üçün yetərlidir.
Günlərini telefonda sosial şəbəkələri izləməklə keçirən adamlar özləri
də vəziyyətin xoşagəlməz olduğunu anlayırlar. Sadəcə, əsirinə
çevrildikləri telefondan yaxa qurtarmanın younu tapa blmirlər.
"Köləlik”dən qurtulmaq yolları
Mütəxəssislər isə telefon asılılığından
qurtulmaq üçün ən yaxşı vasitənin kitab oxumaq olduğunu deyir. Təbii ki,
telefona yüklədiyiniz kitabı yox, kitabxanadan və ya kitab mağazasından
aldığınız kitabı oxumaqda... Digər bir yol isə telefonu mümkün qədər
sadə, funksiyası az olan telefonla əvəzləməkdir. Əgər siz iş adamı
deyilsinizsə, ciddi bank əməliyyatları aparmaq və ya iş görmələri təşkil
etmək üçün "ağıllı” telefona ehtiyacınız yoxdursa, sadə aparatla da
kifayətlənə bilərsiniz. Çünki araşdırmalara əsasən, telefondakı yüksək
səviyyəli görüntülər adamı cəlb edir. İlk üsul olaraq telefonun
ekranının işıq effektini tam aşağı salmaq lazımdır. Telefon
mütəxəssisləri bildirir ki, ekranın və proqramların görüntü effektinin
aşağı olması onun cəlbediciliyini azaldır. Telefonu heç zaman yataq
otağınıza qoymayın ki, yuxudan duranda ilk işiniz onu əlinizə almaq
olmasın. Sosial şəbəkədən istifadə üçün gün ərzində saat müəyyən edin və
ancaq həmin saatlarda sosial şəbəkələrə daxil olun. Özünüzü
"köləlikdən” qurtarın!
cebhe.info
