Hər şey maraqsızdır.Dünyada
sizin əhvalınızı yaxşılaşdıracaq heç bir hadisə baş vermir. Sizə elə
gəlir ki, sizi heç kəs sevmir, siz heç kəsə lazım deyilsiniz. Əgər
hansınızdasa belə düşüncə varsa və ya artıq yaranmağa başlayıbsa,
depressiyanın astanasındasınız. Xüsusilə, də isti havaların getdikcə
arxada qaldığı, payıza yaxınlaşdığımız bir dövrdə belə fikirlər sizi
tez-tez narahat edirsə, hazır olun. Payız depressiyası sizi haqlaya
bilər. Əgər bu düşüncələr artıq beyninizin bir küncünü "işğal edibsə”,
deməli, vəziyyət düşündüyünüzdən də ciddidir. Siz dünyada milyonlarla
insandan biri kimi bir bəlaya-payız depressiyasına düçar olmusunuz. Amma
qorxmayın, zamanında çarə tapsanız, bu günlər arxada qalacaq.
Soyuq ölkələrdə intihar, isti ölkələrdə depressiya
Mütəxəssislər müəyyən edib ki,
insanlar ən müxtəlif səbəblərdən depressiyaya düşürlər. Bu səbəblər
arasında çoxlarına gülməli gələnlər də ola bilər. Məsələn, bir qrup
insan evdə hörümçək torunun olmasında da depressiyaya düşə bilir. Bunu
Arizonadan olan ekspertlərin apardığı genişmiqyaslı araşdırma göstərib.
Amma depressiyaya düşməyin ən geniş yayılmış səbəbləri diqqətsizlik,
sevgisizlik, tərkedilmə, işsizlik, xəstəlik, pulsuzluqdur ki,
depressiyaya düşənlərin bir çoxu məhz bu səbəblərdən ruh halındakı
dəyişikliyə məruz qalır. Ancaq bir də mütəxəssislərin "payız
depressiyası” adlandırdığı hal var ki, burda artıq səbəb başqadır.
Məsələn, bu depressiya əsasən isti ölkələrin sakinləri arasında qeydə
alınır. Onlar isti yay günlərinin arxasından soyuq, qısa və yağışlı
payızı birdən-birə qəbul edə bilmirlər. Nəticədə depressiya qaçılmaz
olur. Ümumilikdə hava şəraitinin insanın özünü hiss etməsinə, əhvalına
olduqca böyük təsiri var. İsti ölkələrin sakinləri daha istiqanlı,
mehriban, ünsiyyətcil, problemlərə davamlı olurlar. Soyuq ölkələrin
sakinlərinin bir çox hallarda dözümsüzlük nümayiş etdirdiyi hallar isti
ölkələrin əhalisi üçün adi vəziyyət hesab olunur. İntihar hallarının da
məhz soyuq ölkələrdə daha tez-tez baş verdiyi statistikada təsdiqlənib.
Bununla müqayisədə isti ölkələrin sakinləri arasında payız depressiyası
halları da müşahidə olunur.
Saralan yarpaq belə depressiyaya salır
Payız fəsli insanlara hüzn, dalğınlıq,
narahatlıq gətirir. Başqa sözlə desək, depressiya özünü göstərir. Səbəb
yaydan fərqli olaraq qısalmış günlər, havanın soyuq, buludlu və tutqun
olması, Günəş şüalarınn düşməməsi, təbiətin rəngini dyişməsidir. Bəzi
insanlar, xüsusilə, yüksək duyğuya sahib olanlar payızda ağacların
saralan yarpaqlarına da üzülə və buna görə narahatlıq keçirə bilərlər.
Bu isə payız depressiyasının başlanğıcı hesab edilir və əgər zamanında
insan özünü toparlamasa, hətta intihara qədər apara bilər.
Hardan başlayır?
Mütəxəssislər payız depressiyasına
belə tərif verib: Əhvalın dəyişkən olması, çox vaxt onun aşağı olması,
müəyyən situasiyalarda insanın təfəkkürünün donması, hərəkət
aktivliyinin tormozlanması ilə xarakterizə olunan psixoemosional
vəziyyət. Bu vəziyyətə düşən şəxsə elə gəlir ki, onun həyatda nail
olduğu heç nə yoxdur, həyatda öz yerini tapa bilmir, öz istəklərini
boğur və məmnunluq hissini itirir. Hər şeydən narazılıq və narahatlıq
başlayır. Və sonrakı mərhələdə belə yaşamaq ağırlaşır, insan çıxış yolu
axtarır və bunu yaşamaqda görmür.
Günəş şüası azaldıqca xoşbəxtlik də azalır
Ümumiytlə, payızda insan orqanizmində
də fəsli dəyişikliklə əlaqədar ciddi problemlər özünü göstərir. Xroniki
xəstəliklər kəskinləşir, beldə və oynaqlarda ağrılar yaranır, baş və
ürək ağrıları artır, mədə-bağırsaq sistemində problemlər yaranır. Bu,
xüsusilə, şimalda gündüzlərin kəskin qısalması və orqanizmə daxil olan
günəş işıqlarının azalması ilə izah olunur. Payızda günəş şüalarının
azalması orqanizmdə melotonin hormonunun artmasına səbəb olur ki, bunun
nəticəsində də əhval- ruhiyyə aşağı düşür.
Pəncərələri açmamaq, bayıra baxmamaq,
otaqda pərdələri bərk-bərk çəkmək, qaranlıqda oturmaq, gəzməyi təxirə
salmaq kimi davranışlar payız depressiyasına düşən insanın gündəlik
həyatına çevrilir.
Araşdırmalar göstərir ki, bizim
əhvalımızı kədərli, iş qabiliyyətimizi aşağı, davranışımızı apatik edən
öz-özlüyündə təkcə havaların pisləşməsi deyil. Belə ki, Günəşdən gələn
işığın azalması ilə əhvalın pozulması "bioloji saatların” pozulması
nəticəsində baş verir. Depressiyadan əziyyətçəkən insanlarda minimum
bədən temperaturu səhər saat 06:00-da müşahidə olunur, normalda isə bu
gecə saat 03:00-da olmalıdır. Buna görə də, onlar səhərlər çətin oyanır
və gecələr isə pis yatırlar. Bu insanlar 06:00-08:00 arası parlaq işıq
terapiyası aldıqda nəinki onların əhvalı düzəlir, həm də bədən
temperaturunun minimumu daha erkən vaxta keçir.
Deholanmelatonin hormonunun artması
və nəticədə "xoşxtlik hormonu” serotoninin azalması payız depressiyasına
səbəb olur. Melatonin yalnız qaranlıqda ifraz olunur və işığa qarşı
çox həssasdır. Yayda gecələr qısa olduğu üçün melatonin ifrazı azaldığı
halda uzun qış gecələrində onun ifrazı artır.
Kimlər daha tez depressiyaya düşür?
Bunlar fizioloji səbəblərdir.Psixoloji
səbəblər də var. Belə ki, payızda günlərin qısalması insana psixoloji
təsir edir.Onun həyatının getdikcə qısalmasını xatırladır.Yaşadığı zaman
çərçivəsində xəyallarını, arzularını gerçəkləşdirə bilməyən insanlar
özlərini uğursuz hesab edir və beləliklə də həyatlarının da sonunun
gəldiyini düşünüb depressiyaya düşürlər.
Payız depressiyasının hansı qrup
insanlarda daha çox müşahidə edilməsinə gəlincə, mütəxəssislər bunu da
araşdırıb. Məlumdur ki, 4 tip insan var. Sanqviniklər - yüksək ruhlu,
fleqmatik - ağıllı, təmkinli insanlardır. Xolerik - çoşqun, tez özündən
çıxan, davakar, melanxolik - həssas, tez özünü itirən insan
tipidir.Payız depressiyası ən çox melanxoliklərdə müşahidə olunur.Onlar
ruhla yaşayan qrupa aiddir.Hər çey onları bir anda narahat edə,
hüznləndirə bilər.Bayaq qeyd etdiyimiz kimi, hətta yarpağın saralması da
bu tip insanlarda həyata baxışı dəyişir və depressiyaya sala bilir.
İntiharın bir addımlığında
Ancaq bu, o demək deyil ki, digər tip
insanlar payız depressiyasına düşmür.Heç bir insan depressiyaya
düşməkdən sığortalanmayıb, ancaq özünü düşdüyü bu vəziyyətdən çıxara və
ya ilk əlamətləri görünən kimi onu dərhal aradan qaldıra bilər.
Depressiyaya düşməmək üçün ilk növbədə
aktiv həyat tərzini davam etdirmək alzımdır.Psixoloqlar bütün hava
şəraitinə baxmayaraq, həyat sürməyi məsləhət görür və günəşli gündə
olduğu kimi payızın boz-tutqun havasında da gündəlik rejimə davam
etməyin üstünlüyünü vurğulayır. İnsan özü depressiyaya düşdüyünü hiss
etməyə bilər, ancaq ətrafdakılar bunu çox zaman daha tez hiss edir. Buna
görə də depressiyanın yarada biləcəyi daha böyük fəsadlardan,
intihardan qorunmaq üçün diqqətli olmaq lazımdır.
Depressiyaya düşən insana qarşı
münasibət xüsusi həssaslıq tələb edir.Onun depressiyada olduğunu tez-tez
xatırlatmaq olmaz, bu düşüncənin qətiyyətlə intihar mərhələsinə
keçməsinə rəvac verə bilər. Həmin insana qarşı adi davranışı saxlamaqla
özü də hiss etmədən həyatındakı aktivliyi bərpa etməsinə kömək göstərmək
tələb olunur.
Özünüzü yoxlayın
Amma insan özü də depressiyanın
kəndarında olduğunu hiss edə və özünü xilas etmək üçün tədbir görə
bilər. Mütəxəssislər bunun üçün aşağıdakı testdən keçməyi tövsiyə
edir.Bəllidir ki, payız depressiyasına əsasən yetkin insanlar düşür və
onlar vəziyyətlərini daha düzgün qiymətləndirib özlərini qısa zamanda
xilas edə bilərlər. Beləliklə:
1. Özünü kədərli və boş hiss etmək;
2. Sənə qarşı diqqətin az olduğunu hiss etmək və ətrafdan zövq almamaq;
3. Səbəbsiz çəki artımı, yaxud çəki itkisi;
4. Yuxusuzluq və ya həddən çox yatmaq;
5. Yersiz həddindən artıq hərəkətlilik və ya fəaliyyətsizlik;
6. Davamlı, səbəbsiz yorğunluq və enerji itkisi;
7. Dəyərsizlik və günah hissi
8. Düşünmə, özünü idarəetmə qüvvəsinin azalması;
9. Ölüm və intihar düşüncələri.
Əgər bunları özünüzdə müşahidə
edirsinizsə, deməli, depressiya sizə də çatıb.Dərhal aktiv həyatınızı
bərpa edin, kitab oxumağa, film izləməyə, sevdiyiniz insanlarla canlı
ünsiyyətə bol zaman ayırın.Pis düşüncələri özünüzdən uzaqlaşdırın,
sizsiz dünyanın heç də yaxşı görünməyəcəyinə inanın.Özünüzü sevin və
ətrafınızda sizi sevən, sizə ehtiyacı olan insanların olduğunu
düşünün.Nəticə qısa zamanda özünü göstərəcək.Depressiyadan xətasız
çıxacaqsınız./cebhe.info
